Ngành công nghiệp hóa chất thế giới đang bước vào giai đoạn tái cấu trúc mạnh mẽ khi các tập đoàn lớn dịch chuyển nhà máy sản xuất sang các quốc gia đang phát triển. Xu hướng này mở ra cơ hội quan trọng để Việt Nam vươn lên xây dựng ngành công nghiệp hóa chất hiện đại, tự chủ và bền vững.
 |
| Xu hướng phát triển công nghiệp hóa chất toàn cầu và định hướng của Việt Nam |
Việt Nam – điểm đến mới của ngành hóa chất toàn cầu
Tại Việt Nam, ngành công nghiệp hóa chất bắt đầu hình thành từ những năm 1950–1960, với các nhà máy phân bón và hóa chất tiêu dùng tại miền Bắc, chủ yếu phục vụ nhu cầu thiết yếu trong nước. Trải qua nhiều giai đoạn phát triển, ngành hóa chất từng bước mở rộng quy mô, nâng cao năng lực sản xuất và hội nhập sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Nhờ các chủ trương, chính sách nhất quán của Đảng và Nhà nước, cùng tiến trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa, ngành hóa chất Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng ghi nhận. Hiện nay, cả nước có khoảng 2.000 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực hóa chất, đóng góp khoảng 10–11% GDP ngành công nghiệp và chiếm 13–14% tổng giá trị sản xuất công nghiệp.
Dòng vốn đầu tư mạnh mẽ giai đoạn 2022 – 2025
Trong giai đoạn 2022 – 2025, ngành công nghiệp hóa chất đã thu hút 27 dự án tiêu biểu với tổng vốn đầu tư gần 100.000 tỷ đồng. Các dự án tập trung vào nhiều lĩnh vực quan trọng như:
- Sản xuất cao su kỹ thuật
- Pin – ắc quy và nguồn điện hóa học
- Hóa chất cơ bản, hóa dầu
- Khí công nghiệp
- Phân bón chất lượng cao
Đáng chú ý, nhiều tập đoàn quốc tế lớn như AGC (Nhật Bản), Đông Cảng (Trung Quốc) đã đến khảo sát, nghiên cứu đầu tư các tổ hợp hóa chất quy mô lớn tại Việt Nam. Điều này cho thấy vị thế của Việt Nam trên bản đồ đầu tư hóa chất khu vực ngày càng được nâng cao.
Hình thành các khu công nghiệp hóa chất chuyên ngành
Hiện nay, Việt Nam đã và đang hình thành các khu công nghiệp và tổ hợp hóa chất tại nhiều địa phương như Bà Rịa – Vũng Tàu, Phú Thọ, Thái Nguyên, Thanh Hóa…. Nhiều tỉnh, thành phố chủ động đưa khu công nghiệp hóa chất vào quy hoạch phát triển dài hạn.
Các khu công nghiệp này được định hướng phát triển theo mô hình hiện đại – an toàn – gắn với kinh tế tuần hoàn, tận dụng lợi thế về cảng biển và logistics. Dù Việt Nam vẫn đang nhập siêu hóa chất, nhưng chất lượng và chủng loại sản phẩm trong nước đã được cải thiện rõ rệt, tạo tiền đề giảm phụ thuộc nhập khẩu trong tương lai.
 |
| Toàn cảnh ngành hóa chất Việt Nam. |
Chiến lược phát triển ngành hóa chất bứt phá
Chiến lược phát triển kinh tế – xã hội 2021–2030 xác định hóa chất là một trong những ngành công nghiệp nền tảng, cùng với năng lượng, luyện kim, cơ khí. Song song đó, các định hướng về kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn được đặt ở vị trí trung tâm.
Nghị quyết 29-NQ/TW và Chiến lược phát triển ngành công nghiệp hóa chất đến năm 2030, tầm nhìn 2040 (Quyết định 726/QĐ-TTg) đã tạo hành lang pháp lý quan trọng, ưu tiên phát triển:
- Hóa chất cơ bản
- Hóa dầu
- Hóa dược
- Phân bón chất lượng cao
- Hydro, amoniac xanh
- Khu công nghiệp và tổ hợp hóa chất quy mô lớn
Nguồn nhân lực và vai trò then chốt của ngành hóa chất
Hiện nay, ngành hóa chất sử dụng khoảng 2,7 triệu lao động, tương đương 10% tổng lao động công nghiệp cả nước. Đặc biệt, năng suất lao động của ngành cao hơn 1,36 lần so với mức bình quân chung, phản ánh trình độ chuyên môn và chất lượng nguồn nhân lực ngày càng được nâng cao.
Hóa chất hiện diện trong hầu hết các lĩnh vực của nền kinh tế, từ nông nghiệp, công nghiệp chế biến, dệt may, da giày, vật liệu xây dựng đến y tế và công nghệ cao. Nhiều chuyên gia khẳng định: “Không có ngành hóa chất thì không thể có các ngành công nghiệp khác”.
Luật Hóa chất 2025 – nền tảng cho phát triển bền vững
Để bảo đảm an toàn và phát triển dài hạn, Luật Hóa chất sửa đổi năm 2025 (có hiệu lực từ 1/1/2026) đã lần đầu tiên quy định rõ các lĩnh vực hóa chất trọng điểm và yêu cầu nghiêm ngặt về:
- Kế hoạch phòng ngừa và ứng phó sự cố hóa chất
- Khoảng cách an toàn trong quy hoạch
- Giải pháp an toàn ngay từ giai đoạn đầu tư
- Ứng dụng công nghệ sạch, hóa học xanh
- Chuyển đổi số trong quản lý và sản xuất
Những quy định này không chỉ bảo đảm an toàn – an ninh hóa chất, mà còn tạo động lực để ngành hóa chất Việt Nam phát triển theo hướng xanh – hiện đại – hội nhập quốc tế.
Kết luận
Trong bối cảnh công nghiệp hóa chất toàn cầu đang dịch chuyển mạnh mẽ, Việt Nam đang đứng trước cơ hội vàng để bứt phá. Với định hướng chiến lược rõ ràng, hành lang pháp lý đầy đủ và sự tham gia của các tập đoàn lớn, ngành công nghiệp hóa chất Việt Nam được kỳ vọng sẽ trở thành trụ cột quan trọng của nền kinh tế trong kỷ nguyên mới.
